وقتی جهانگردان وارد ترمینال کرومی رنگ فرودگاه دبی می‌شوند، شهر به نظرشان ترکیبی فانتزی از شیشه و فلز می‌آید. شهری که نود درصد مساحت آن، صحرا است. اما در کناره‌های این صحرا، نماد غیررسمی شهر یعنی ساختمان 47 طبقه هتل برج‌العرب خودنمایی می‌کند؛ ساختمانی که با الهام از بادبان‌کشتی‌هایی ساخته شده که روزگاری نه‌چندان دور به ساحل این سرزمین وارد می‌شده‌اند. اما دبی غیر از برج معروف خود، به‌زودی شاهد تکمیل جاه‌طلبانه‌ترین پروژه خود خواهد بود: بزرگ‌ترین جزیره مصنوعی جهان که سومین ساخته دست بشر خواهدبود که از کره ماه قابل دیدن است؛ یعنی جزیره Palm. در پس همه این طرح‌ها، نمایش‌ها و موفقیت‌ها، باید به جستجوی زیرساخت‌ها برآییم. زیرساخت‌های شهری، فنی، اقتصادی و اجتماعی که دبی را به فناورانه‌ترین شهر خاورمیانه بدل کرده‌اند. جایی که استفاده از اینترنت، تلفن‌همراه و خدمات دولت الکترونیکی به اموری روزمره بدل شده و دیدن تلویزیون از طریق شبکه نسل سوم موبایل، کم‌کم برای همگان ملموس می‌شود. تهیه گزارش درباره وضعیت IT در خاورمیانه، بدون داشتن نگاهی به امارات متحده عربی و به‌ویژه دبی، بدون‌شک ناقص خواهد بود. وجود زیرساخت‌های بسیار قوی برای توسعه IT در این منطقه کم‌جمعیت که برجسته‌ترین شهر در میان شیخ‌نشین‌های هفتگانه امارات متحده عربی به‌شمار می‌آید، آن را به الگویی برای سایر کشورهای منطقه تبدیل نموده است. به طوری که دبی را می‌توان یکی از جلوه‌های بارز به‌کارگیری مناسب IT در جهت ارائه خدمات شهری، توسعه اقتصادی و رفاه عمومی دانست. در نوشتار حاضر به‌طور خاص وضعیت IT در دبی با توجه به پروژه‌های دوستی و فعالیت‌های بخش خصوصی پرداخته خواهد شد و طی دو قسمت، مروری خواهیم داشت بر آن‌چه امروزه به‌عنوان فناوری اطلا‌عات و ارتباطات در دبی مطرح است. یکی از گزارشگران غربی در جایی نوشته است: <دبی امروز، همانند بغداد در 1200 سال قبل است؛ همان‌قدر شگفت‌انگیز و جذاب!>
دولت‌الکترونیکی
طرح دولت‌الکترونیکی دبی (Dubai eGovernment: DEG) از سال 1999 آغاز شده و قرار است مرحله سوم آن در سال 2007 اجرایی شود که طی آن، نود درصد خدمات دولتی به شیوه الکترونیکی ارائه خواهد‌گردید.
در این طرح به کلیه زیرساخت‌ها و الزامات موردنیاز پیاده‌سازی دولت‌الکترونیکی توجه شده که یکی از موارد مهم آن، آموزش و فرهنگ‌سازی جهت استفاده از خدمات الکترونیکی است. به این منظور چارچوبی برای ارائه خدمات الکترونیکیت (eService Framework) دوین شده است و در آن روابط اصلی میان خدمات‌گیرندگان و نحوه و نوع خدمات بیان شده است. نمای شماتیک این چارچوب را در شکل 1 ملا‌حظه می‌نمایید.
همان‌گونه که دیده می‌شود، هدف اصلی، رساندن خدمات به دست کاربران است که در پنج سطح دسته‌بندی شده است که عبارتند از: تأمین، تعیین، ایجاد، مدیریت و تأثیرپذیری. در واقع این چارچوب وظیفه تحلیل رابطه بین فعالیت‌ها و ارائه راهکار مناسب جهت رسیدن به اهداف موردنظر را عهده‌دار است. در کنار این چارچوب، پنج هدف اصلی و چشم‌انداز نیز برای رسیدن به دولت‌الکترونیکی مطلوب مدنظر است:
1- انجام نود‌‌درصد از خدمات عمومی به صورت الکترونیکی تا اواسط سال 2007 که کلیه فعالیت‌های آنلاین و آفلا‌ین ادارات و نهادها را دربرمی‌گیرد.
2 - پیاده‌سازی خدمات الکترونیکی با کیفیت بالا
3- پیاده‌سازی دولت مجازی از طریق به هم پیوستن و یکپارچه‌شدن خدمات الکترونیکی و داده‌های الکترونیکی
4- پیاده‌سازی بازار هدف‌دار مجازی برای جذب مشتریان
5- پیاده‌سازی خدمات الکترونیکی مناسب و همراه با ارزش افزوده به منظور کاهش هزینه‌های دولت
بدیهی است برای نیل به اهداف مذکور به زیرساخت‌ها و پیش‌نیازهایی احتیاج است که ساخت آنها به یک برنامه عمل راهبردی یا Strategic Action Plan) SAP) نیاز دارد. دو پیش‌نیاز اصلی برای طراحی SAP دولت‌الکترونیکی به این شرح بوده است:
- همه خدمات عمومی‌ای که نهادهای دولت ارائه می‌دهند، باید مجدداً و به دقت تعریف شوند.
- پس از تعریف خدمات، باید اولویت الکترونیکی شدن آنها تعیین شود. اولویت‌بندی خدمات در دولت الکترونیکی دبی به دو شیوه صورت پذیرفته است: یکی <سادگی استفاده> و دیگری <جذابیت خدمات>.
<سادگی استفاده> خود به سه بخش تقسیم می‌شود:
- آمادگی برای استفاده از خدمات فناوری اطلا‌عات، یعنی کارهایی که باید برای استفاده همه مردم از یک سرویس الکترونیکی صورت گیرد.
- پیچیدگی سرویس که بیانگر تعداد عملیاتی است که برای انجام‌دادن موفقیت‌آمیز یک کار لازم است صورت بگیرد.
- قابلیت انجام‌دادن کارها توسط کاربر و بدون‌واسطه
<جذابیت خدمات> نیز به دو قسمت تبدیل می‌شود:
- میانگین تعداد تراکنش‌ها در طی یک سال برای هر یک از خدمات عمومی
- استراتژیک بودن یک سرویس
شکل 1
برای مشاهده تصویر در ابعاد بزرگترهمراه با ترجمه روی آنها کلیک کنید.
شکل 2- دولت الکترونیکی باید اولویت طراحی مجدد یا پیاده‌سازی خدمات را مشخص کند.
روابط بین این موارد در شکل 2 نشان داده شده‌اند.
استراتژی دیگر دولت الکترونیکی دبی جهت رساندن خدمات خود به کاربران، استفاده از چند کانال ارتباطی
(Multi-Channel) به جای کانال‌های ارتباطی چندگانه (Multiple Channel) بوده است. به این معنی که ارتباط با یک منبع به چندین شکل مختلف صورت می‌گیرد و در نتیجه یک سرویس خاص، متناسب با کانال ارتباطی آن، تعریف و پیاده‌سازی می‌گردد. راه‌ها یا کانال‌های ارتباطی ارائه خدمات الکترونیکی در DEG عبارتند از:
1 - مرکز تماس(Call Center)
2 - ایمیل
3 - تجهیزات همراه و SMS
4 - نقاط دسترسی عمومی (کیوسک)
5 - فکس
6 - سایت‌ها و پورتال‌های اینترنتی
همان‌گونه که ذکر شد، خدماتی که از طریق کانال‌های مختلف عرضه می‌گردد، متناسب با همان کانال می‌باشد. در جدول 1 ملا‌حظه می‌کنید که رابطه بین خدمات و نوع کانال ارتباطی چگونه است.
شهر اینترنتی دبی
شهر اینترنتی دبی (Dubai Internet City :DIC) یکی ازمجموعه‌های استراتژیک دبی است که به نقطه ورود شرکت‌های بزرگ جهانی به بازار خاورمیانه بدل شده است. DIC مجموعه‌ای است که برمبنای اقتصادِ دانایی‌محور شکل گرفته است و شاید بتوان آن را مشابه خاورمیانه‌ا‌ی دره سیلیکون قلمداد کرد. DIC با داشتن بزرگ‌ترین زیرساخت IT در خاورمیانه و قرار گرفتن در کنار یک منطقه آزاد تجاری، یعنی جبل‌علی، ضمن جذب تمامی بزرگان فناوری ICT جهان، دارای بزرگ‌ترین سیستم تلفن اینترنتی یا VoIP در سطح جهان نیز هست.
نمای هوای شهر اینترنتی دبی
در DIC، شرکت‌های خارجی ضمن داشتن مالکیت صد‌درصدی، از معافیت مالیاتی صد‌درصدی نیز برخوردارند و بدون هرگونه محدودیت تجاری یا مالی و ... می‌توانند به فعالیت بپردازند. صدور آسان مجوز برای شروع سرمایه‌گذاری و تأسیس دفتر باعث شده است شرکت‌های متعددی جذب این شهر اینترنتی شوند.
مایکروسافت، اوراکل، اچ‌پی، آی‌بی‌ام، دل، زیمنس، سونی، سیسکو، نوکیا و ... تنها برخی از شرکت‌های بزرگ حاضر در DIC هستند که بیش از شش هزار نیروی متخصص را در آنجا به کار گمارده‌اند. فعالیت‌های اصلی این شرکت‌ها عمدتاً درباره موضوعاتی نظیر توسعه نرم‌افزار، تجارت‌الکترونیک، مشاوره و آموزش است.
درباره امارات متحده عربی
امارات متحده عربی از هفت جزیره عمدتاً بیابانی به مساحت 77700 کیلومتر مربع تشکیل شده و مرکز آن ابوظبی است. اما دبی به عنوان بزرگ‌ترین شیخ‌نشین، از اهمیت و معروفیت بیشتری برخوردار است. جمعیت امارات متحده عربی در حدود سه میلیون نفر است و نفت، گاز و تجارت مبنای اصلی اقتصاد آن را تشکیل می‌دهند.
صنایع آلومینیوم و صنایع شیمیایی دیگر صنایعی هستند که موردتوجه دولت جهت توسعه اقتصادی قرار گرفته‌اند. در میان هفت شیخ‌نشین امارات، ابوظبی و دبی از ثروت و اهمیت بیشتری برخوردارند و نسبت به سایر شیخ‌نشین‌ها رشد اقتصادی بسیار بالا‌تری دارند.
در امارات خانواده آل‌مکتوم و در ابوظبی خانواده آل‌نهیان حاکم هستند و عمدتاً سیاست‌های کلی کشور امارات نیز توسط همان‌ها تنظیم می‌شود و سایر شهرها که عبارتند از عجمان، فجیره، راس الخیمه و ام‌القویین اهمیت کمتری دارند.
روش حکومت امارات از زمان استقلا‌ل آن به سال 1971 تاکنون، سیستم فدرالی بوده است که امور مرکزی آن توسط شورایی با پنج عضو مدیریت می‌شود.
در این شورا حتماً دو عضو باید از ابوظبی و دبی حضور داشته باشند و سه عضو دیگر از بین پنج شیخ‌نشین دیگر انتخاب می‌شوند. زبان رسمی امارات عربی است. اما زبان انگلیسی نیز به عنوان زبان دوم رواج دارد. اغلب جمعیت این کشور نیز مسلمان هستند که حدود 15 درصد آنها را شیعیان تشکیل می‌دهند. واحد پول امارات درهم است.
وضعیت خدمات دولت‌الکترونیکی دبی در سال 2005
خدمات دولتی آنلاین
تا سال 2007، دبی با تکمیل خدمات دولتی آنلاین خود و رساندن آنها به مرز 90 درصد، گام مهمی را به سمت الکترونیکی‌شدن کامل برمی‌دارد. البته این یک ادعای صرف نیست، بلکه برنامه‌ای است که شیخ محمد بن رشید آل‌مکتوم آن را اعلا‌م نموده است.
وقتی وی برنامه الکترونیکی نمودن خدمات دولتی را آغاز نمود، برنامه‌ای چندمرحله‌ای را مدنظر داشت. مرحله نخست برنامه، شامل یک دوره زمانی هیجده ماهه بود که باید در طی آن همه ادارات دولتی خود را برای ارائه خدمات الکترونیکی آماده می‌ساختند و تعدادی از آنها نیز سرویس‌دهی را آغاز می‌نمودند.
مرحله دوم تا پایان سال 2005 اجرایی شد و طی آن حدود 70 درصد خدمات دولتی، بر بستر الکترونیکی شبکه در دسترس قرار گرفتند. مرحله سوم نیز تا سال 2007 تکمیل خواهد شد.
یعنی زمانی که بیش از نود درصد خدمات دولتی به صورت الکترونیکی عرضه خواهند شد.دیر زمانی نخواهد گذشت که استفاده از کاغذ و مستندات کاغذی در ادارات دولتی به حداقل خواهد رسید. در واقع سال 2007 سالی است که می‌توان یک دولت الکترونیکی را به‌صورت عینی و ملموس دید.
توزیع‌کننده‌ها
حضور قدرتمند شرکت‌های بزرگ IT در دبی، بدون‌شک بدون وجود توزیع‌کننده‌های بزرگ منطقه‌ای، ناکارآمد و حتی محکوم به شکست خواهد بود. به همین دلیل، یکی از بازیگران اصلی بازار و صنعت IT در دبی، توزیع‌کننده است. توزیع‌کنندگان بزرگی که با داشتن کانال‌های توزیع مناسب، انبارهای پر از کالا و قدرت اقتصادی بالا توانسته‌اند بازارIT خاورمیانه را تغذیه کنند. در میان این توزیع کنندگان، نام‌های کم‌وبیش آشنایی دیده می‌شود که در اینجا نگاهی به برخی از آنها خواهیم داشت:
کانال ارتباطی
وبژگی و نوع خدمات
خدمات به شیوه سنتی (غیرالکترونیکی)
- ارتباط مستقیم و فردی
- مناسب برای خدمات پیچیده که شخص متقاضی نمی‌تواند به تنهایی آنها را انجام دهد.
- پیاده‌سازی گرانقیمت
- وجود فواصل فیزیکی و محدودیت زمان‌های مراجعه خدمات به شیوه سنتی (غیرالکترونیکی)
مرکز تماس (Call Center)
- استفاده از صدا (مثلا‌ً تلفن زدن)، تماس اینترنتی (مثلا‌ً ایمیل)، تماس‌های نوشتاری (مثلا‌ً ارسال فکس یا نامه معمولی)
- مناسب برای ارائه خدمات ساده و پیچیده
- پیاده‌سازی ارزان‌تر نسبت به خدمات به شیوه سنتی
- امکان استفاده به عنوان خدمات اضافی در کنار سایر کانال‌های ارتباطی
مرکز تماس (Call Center)
ایمیل
- اگر به نحو مناسب سازماندهی شود، برای ارائه خدماتی که به ارتباط رو در رو نیاز ندارند، مناسب است.
- امکان دسترسی 24 ساعته
- اگر به نحو مناسب سازماندهی شود، حتی برای ارائه اطلا‌عات مفصل نیز مناسب است.
- از ارسال نامه عادی رسمیت کمتری دارد.
- راه‌اندازی آن گرانقیمت است.
- برای دسترسی به آن به دستگاه‌های خاصی احتیاج است.
- ممکن است هرزنامه‌ها کار کانال ارتباطی را مختل کنند.
تجهیزات همراه و SMS - دسترسی به سرویس بدون نیاز به قرار گرفتن در موقعیت یا مکان خاص
- امکان ارائه سرویس‌هایی از قبیل پیام کوتاه، ایمیل و دسترسی به اینترنت در کنار تلفن
- امکان استفاده در مناطقی که از نظر وجود تلفن ثابت در مضیقه هستند.
- محدودیت صفحه نمایشگر دستگاه‌های همراه عامل محدود‌کننده‌ای در ارائه خدمات است.
- نیاز به یکپارچه‌سازی سرویس ارائه شده برای تجهیزات همراه وجود دارد. زیرا این تجهیزات طیف متنوعی را دربرمی‌گیرند: PDAها، گوشی‌های تلفن و ... .
نقاط دسترسی عمومی (کیوسک)
- مناسب برای کاربرانی که در منزل به اینترنت دسترسی ندارند یا کسانی که خارج از منزل یا محل کار هستند.
- به طور معمول در مکان‌های عمومی قرار می‌گیرند.
- خواص فیزیکی ممکن است عامل محدود‌کننده‌ای محسوب شود.
فکس
- مناسب برای کاربرانی که هنوز آمادگی استفاده از خدمات الکترونیکی را ندارند.
- راه‌اندازی آن گرانقیمت است.
- با شرایط خاصی می‌توان آن را یک سرویس 24 ساعتی محسوب نمود.
- کاربران این کانال باید خود را آماده کنند تا از کانال‌های دیگر استفاده نمایند.
سایت‌ها و پورتال‌های اینترنتی
- می‌توانند شامل حجم عظیمی از اطلا‌عات باشند.
- برای سرویس‌های نه‌چندان پیچیده مناسب هستند.
- دسترسی 24 ساعته به آنها برقرار است.
- برای دسترسی به آنها به تجهیزات خاصی نیاز است.
- کانال‌های دیگر مانند مرکز تماس می‌تواند در کنار این کانال، کارایی آن را به شدت افزایش دهد.
- نوع تجهیزات دسترسی (کامپیوتر، موبایل و یا ...) نوع سرویس قابل‌استفاده را تعیین خواهد کرد.
جدول 1- کانال‌های ارتباطی طرح دولت الکترونیکی
Almasa IT Distribution
نام این شرکت بارها در میان خریداران و فروشندگان به گوش می‌خورد و شرکت‌های بزرگی همچون HP ،ASUS، سامسونگ، هیتاچی، بنکیو و ... فروش خود را از طریق این شرکت به انجام می‌رسانند.
Redington
نام شرکت ردینگتون، قبلا‌ً مترادف با توزیع محصولا‌ت HP در خاورمیانه بود. اما اکنون با گسترش فعالیت خود و تأسیس تعدادی دفتر نمایندگی در سایر کشورهای منطقه، حوزه نفوذ خود را توسعه داده است.
Online Distribution
این شرکت با حدود 25 سال سابقه فعالیت، علا‌وه بر توزیع تجهیزات شبکه، دستی نیز در کار طراحی و نصب شبکه‌های بزرگ دارد.
Emitac
شرکت امیتاک با ارائه نرم‌افزارهای شرکت‌هایی مانند اوراکل جایگاه خود را در بازار توزیع تجهیزات و خدمات مستحکم کرده است.
Tech Data
تقریباً تمامی تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری را می‌توان در سبد این توزیع‌کننده کهنه‌کار یافت.
Mindware
ارتباط اصلی این شرکت با فروشنده بزرگ کامپیوتر یعنی Dell است.
Emirates Computers
نام دیگری که در کنار تجهیزات شبکه شرکت‌های بزرگ (نظیر سیسکو) شنیده می‌شود.
در قسمت بعدی این مطلب، ضمن ادامه این بحث به ابعاد دیگری از صنعت IT در دبی از جمله وضعیت مخابرات خواهیم پرداخت.